Sông Mã là huyện miền núi, biên giới của tỉnh Sơn La, huyện có diện tích tự nhiên là 163.992,3 ha, gồm 18 xã, 1 thị trấn, có 411 bản, tổ dân phố; dân số toàn huyện trên 155 nghìn người với 6 dân tộc chủ yếu.Thực hiện các chủ trương chính sách của Đảng, Nhà nước về sự phát triển kinh tế, xã hội của huyện, đặc biệt là chủ trương của Tỉnh ủy về phát triển cây ăn quả trên đất dốc thay thế cây lương thực hiệu quả thấp, những năm gần đây Hội Nông dân huyện đã tập trung đẩy mạnh tuyên truyền vận động nông dân phát triển kinh tế vườn đồi. Hướng dẫn nông dân cải tạo những vườn cây cằn cỗi lâu năm bằng biện pháp ghép mắt đã mang lại hiệu quả kinh tế cho người nông dân.Đời sống của nhiều hộ nông dân được cải thiện, vươn lên giảm nghèo bền vững và làm giàutrên địa bàn huyện.

Trong những năm qua huyện đã đẩy mạnh phát triển cây ăn quả theo hướng sản xuất hàng hoá, tập trung ứng dụng khoa học kỹ thuật, công nghệ cao vào sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP,đồng thời hướng dẫn liên kết sản xuất theo chuỗi gia trị gắn với tiêu thụ sản phẩm, đẩy mạnh chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất dốc kém hiệu quả sang phát triển cây ăn quả. Tổng diện tích gieo trồng toàn huyện năm 2021 là: 35.814 ha (Cây ăn quả các loại: 9.682 ha, trong đó: nhãn 7.282 ha, xoài 1.520 ha, cây trồng khác 880 ha). Trong đó cây ăn quả chủ lực của huyện là cây Nhãn và cây xoài chiếm trên 80% diện tích cây ăn quả của huyện với sản lượng quả thu hoạch hàng năm ước tính trên 50.000 tấn, chủ yếu các xã dọc Sông Mã như: Chiềng Khương, Chiềng Cang, Mường Hung, Chiềng Khoong, Nà Nghịu, Yên Hưng, Chiềng Sơ, Mường Lầm.

          Để giúp người dân trồng nhãn chuyển đổi cơ cấu giống cho năng suất cao, chất lượng tốt, năm 2010 Hội Nông dân huyện và các cơ quan chuyên môn, UBND các xã, thị trấn phối hợp với Viện nghiên cứu rau quả Trung ương, Viện khoa học nông nghiệp Việt Nam, thực hiện nhiều đề tài nghiên cứu khoa học ghép cải tạo nhãn bằng giống nhãn THM-1; Giống nhãn PHM 99-11 và nhãn Hương Chi, các mô hình trên đã đem lại kết quả khả quan và được nhân rộng trên địa bàn, đến nay diện tích nhãn ghép khoảng trên 6.000 ha, năng suất bình quân 10 - 15 tấn/ha, giá nhãn quả bình quân 10.000 đồng - 25.000 đồng/kg, giá trị thu nhập bình quân từ 150 triệu - 300 triệu đồng/ha.

          Cùng với đó, huyện tập trung nâng cao hiệu quả của các dự án, chương trình hỗ trợ sản xuất và công tác khuyến nông, chuyển giao kỹ thuật sản xuất, từng bước hình thành các vùng sản xuất chuyên canh, tập trung, chuyển dịch mạnh cơ cấu cây trồng và mùa vụ theo hướng sản xuất hàng hóa. Đồng thời, tăng cường đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, tạo thuận lợi cho nhân dân tiêu thụ sản phẩm; thành lập, phát triển các hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới, đẩy mạnh áp dụng kỹ thuật vào sản xuất; tăng cường xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp cho nhân dân trong huyện.

Ông Lò Văn Anh, bản Nà Lốc 2, xã Chiềng Sơ đang cắt, tỉa cành cho vườn nhãn ghép chín muộn

            Thực hiện quy hoạch vùng sản xuất quả an toàn, xây dựng chuỗi liên kết sản xuất gắn với quản lý thương hiệu sản phẩm, quy hoạch vùng nguyên liệu: Huyện đã thực hiện rà soát quy hoạch, xác định vùng nguyên liệu sản xuất cây ăn quả tập trung trên địa bàn huyện, đề xuất với UBND tỉnh và đã được UBND tỉnh phê duyệt tại Quyết định số 3602/QĐ-UBND, ngày 29/12/2014 về việc phê duyệt Quy hoạch vùng sản xuất quả an toàn, tập trung trên địa bàn tỉnh Sơn La đến năm 2020;  huyện căn cứ vào quy hoạch đã được UBND tỉnh phê duyệt diện tích quả nhãn an toàn từ 2.500 - 2.800 ha tại các xã có điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp với cây nhãn, cây xoài.

            Huyện đã được cấp và quản lý mã số vùng trồng, phối hợp với Trung tâm Kiểm dịch thực vật sau nhập khẩu I - Cục Bảo vệ thực vật đánh giá cấp 03 mã vùng trồng nhãn xuất khẩu sang Úc diện tích 26,35 ha sản lượng 350 tấn. Cấp mã số vùng trồng sang thị trường khó tính được 9 mã số với diện tích 42,5 ha, sản lượng đạt trên 600 tấn. Cấp mã số vùng trồng sang thị trường Trung Quốc được 16 mã với diện tích 951,4 ha sản lượng trên 11,5 nghìn tấn.

Huyện đã xây dựng vùng quả an toàn, phát triển chuỗi liên kết sản xuất: Trên địa bàn huyện có 58 hợp tác xã hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, các hợp tác xã tập trung chủ yếu vào sản xuất quả cây ăn quả chủ yếu là cây nhãn. Đến nay đã có 31/58 hợp tác xã sản xuất quả an toàn theo quy trình VietGAP với diện tích là 521,2 ha sản lượng quả đạt trên 3.000 tấn. Cùng với đó đã phát triển thương hiệu sản phẩm: Nhằm nâng cao giá trị cho cây nhãn, giới thiệu sản phẩm nhãn Sông Mã đến với người tiêu dùng trong cả nước, năm 2016 và 2017 huyện Sông Mã đã phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Sơn La triển khai dự án “Xây dựng, quản lý và phát triển nhãn hiệu chứng nhận Nhãn Sông Mã cho sản phẩm nhãn của huyện Sông Mã - Sơn La”. Ngày 21/6/2017 Cục Sở hữu trí tuệ - Bộ Khoa học và Công nghệ đã cấp giấy chứng nhận đăng ký “Nhãn hiệu chứng nhận Nhãn Sông Mã”.

          Công tác chế biến, thị trường tiêu thụ nhãn và công tác quảng bá xúc tiến thương mại cũng đã được nhiều tỉnh thành biết đến và tiêu thụ: Trong nước: Chủ yếu tại các tỉnh thành phố: Hà Nội, Bắc Giang, Hải Phòng, Quảng Ninh, Hải Dương, Hưng Yên, Lào Cai, Yên Bái, Thanh Hóa, Nghệ An và các tỉnh phía Nam...Thị trường nước ngoài: Chủ yếu xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc, Hàn Quốc, Cam Pu Chia…

          Chủ yếu tiêu thụ quả tươi chiếm khoảng 70% tổng sản lượng; 30% tổng sản lượng chế biến long nhãn.Hiện nay trên địa bàn huyện có gần 1.000 cơ sở, hộ gia đình chế biến long Nhãn. Một số hợp tác xã và hộ gia đình đã áp dụng đưa công nghệ sấy long nhãn bằng lò hơi tiên tiến đảm bảo an toàn thực phẩm, trong đó sản phẩm long nhãn của hợp tác xã Bảo Minh, huyện Sông Mã đã được chứng nhận sản phẩm OCOP đạt tiêu chuẩn 3 sao. 

           Nhằm quảng bá, giới thiệu sản phẩm Nhãn Sông Mã đến người tiêu dùng, huyện đã phối hợp với các Sở, Ngành của Tỉnh, các cơ quan Thông tấn, báo chí, các kênh truyền hình VTV1, VTV2, Truyền Hình Quốc Hội,...

            Hàng năm huyện tham gia đoàn công tác của Tỉnh và các Sở, Ngành làm việc với các Bộ, ngành, các tỉnh, thành phố, các doanh nghiệp tiêu thụ, xuất khẩu sản phẩm nhãn và nông sản của huyện. Đồng thời chủ động gửi mẫu sản phẩm quả đi chào hàng, mời gọi các doanh nghiệp trong nước và nước ngoài vào huyện khảo sát vùng nguyên liệu để có kế hoạch chế biến, liên kết hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm Nhãn. Tham gia các Tuần hàng nông sản tổ chức tại tỉnh Sơn La, các tỉnh, thành phố trong và ngoài nước như: Tại Bằng Tường, Quảng Châu Trung Quốc; tại Hà Nội, Thanh Hóa, Hải Phòng, Hưng Yên... Đặc biệt là tổ chức Ngày Hội nhãn Sông Mã hàng năm đã thu hút hàng nghìn du khách, các doanh nghiệp, thương gia trong và ngoài tỉnh tham dự, trao đổi và bàn hợp tác tiêu thụ sản phẩm nhãn, các cơ quan Thông tấn, báo chí, truyền hình đến dự và đưa tin./.